Giai Đoạn 1:
Tỉnh giác Về Giây Phút Hiện Tại
Khi tôi giảng dạy phương pháp hành Thiền, tôi thích bắt đầu bằng giai đoạn đơn giản là buông bỏ gánh nặng của quá khứ và tương lai. Có lẽ bạn nghĩ rằng đây là một việc dễ làm, nhưng không phải vậy đâu. Buông bỏ quá khứ nghĩa là không nghĩ đến công việc, gia đình, những cam kết, những trách nhiệm, những quãng đời niên thiếu của bạn với tất cả chuyện vui buồn, v.v… Bạn buông bỏ mọi kinh nghiệm quá khứ bằng cách không nghĩ đến chúng nữa. Trong lúc hành Thiền, bạn trở thành một con người không có quá khứ. Bạn không nghĩ đến việc bạn sống ở đâu, bạn sinh ra ở đâu, cha mẹ bạn là ai, bạn được nuôi dưỡng như thế nào. Bạn từ bỏ tất cả quá khứ đó. Bằng cách này, nếu bạn đang cùng hành Thiền với những người khác, tất cả trở thành bình đẳng – bạn chỉ là một thiền sinh. Không có gì quan trọng dù bạn là một hành giả nhiều kinh nghiệm hay chỉ là kẻ tập sự.
Nếu chúng ta buông bỏ tất cả quá khứ ấy, chúng ta trở nên bình đẳng và tự do. Chúng ta tự giải phóng mình khỏi một số điều bận tâm, những tri giác, hay tư tưởng có thể làm giới hạn, ngăn cản ta phát triển sự an tịnh phát sinh nhờ tâm buông bỏ. Mỗi phần đời quá khứ của ta cuối cùng được giải phóng, ngay cả ký ức về những gì chỉ xảy ra vài giây phút trước đây. Dù tốt cỡ cái gì xảy ra cũng không làm chúng ta quan tâm, chúng ta buông xả hết. Chúng không còn vang vọng trong tâm ta.
Tôi mô tả việc phát triển tâm giống như một căn phòng nhỏ có bọc nệm cách âm. Khi có một kinh nghiệm, một trí giác hay tư tưởng chạm phải bức tường bọc nệm ấy, nó không dội lại. Nó chỉ chìm sâu vào trong lớp nệm bọc và ngừng ngay. Quá khứ không vang vọng trong tâm thức ta. Một số người nghĩ rằng nếu họ quán tưởng về quá khứ, họ có thể rút ra bài học và giải quyết được những vấn đề. Nhưng khi những cảm xúc về quá khứ, nhất là đau đớn, cứ tiếp tục dẫn đến kinh lệch lạc. Dù là quá khứ tích cực hay tiêu cực, sự chấp chặt nó vẫn phiền não như vậy! Đó là lý do tại sao người ta thường trải nghiệm sự an lạc sâu lắng khi tâm hoàn toàn buông xả.
Giới chức cảnh sát điều tra về tội phạm thì thường biết rất rõ là mỗi nhân chứng khác nhau, cả hai đều hoàn toàn thành thật, có thể đưa ra những lời tường thuật mâu thuẫn nhau về cùng một tai nạn. Khi chúng ta thấy được ký ức của chúng ta không đáng tin cậy chút nào, chúng ta sẽ không còn đánh giá quá cao về quá khứ. Chúng ta chôn vùi nó, giống như chúng ta chôn vùi một người đã chết. Chúng ta chôn với chiếc quan tài hoa thiếu thi hài người chết, thế là xong.
Đừng vương vấn quá khứ. Đừng tiếp tục mang theo các quan tài chất đầy những khoảnh khắc đã qua. Nếu bạn làm như vậy, bạn sẽ tự che lấp mình bằng những gánh nặng mà thật ra không còn thuộc về bạn. Khi bạn buông bỏ quá khứ, bạn sẽ được tự do trong giây phút hiện tại. Còn đối với tương lai – những dự đoán, sợ hãi, kế hoạch, và mong đợi – cũng cần phải buông bỏ. Có lần Đức Phật đã dạy: “Bất cứ các ông nghĩ đến một việc gì sẽ xảy ra như thế nào, nó sẽ luôn luôn xảy ra khác với điều các ông nghĩ” . Đối với bậc hiền trí thì tương lai rất mờ hồ, không biết.
Tâm Tuyệt Vời và Lạ Lùng
Khi bạn làm việc với tâm, bạn thấy nó thật lạ lùng. Tâm có thể làm được những việc bất ngờ và tuyệt diệu. Những thiền sinh gặp khó khăn khi họ không đạt được trạng thái tâm an tịnh, đôi lúc bắt đầu nghĩ: “Đây nữa, ta lại phải chịu thêm một giờ bực bội?”. Nhưng thường lại có chuyện lạ xảy ra. Mặc dù họ đang dự đoán một sự thất bại, họ lại đạt đến một trạng thái tâm thiền rất an tịnh.
Mới đây, tôi nghe nói đến một thiền sinh lần đầu tiên tham dự một khoá thiền ăn cơm mười ngày. Sau ngày đầu tiên, anh ta cảm thấy đau nhức đến nỗi anh ta xin được về nhà. Vì rất sợ hãi, anh bạn đó bảo: “Tôi hứa với bạn là chỉ cần lại thêm một ngày nữa thôi, hôm sau sẽ đến anh chở mình về. Một ngày nữa thôi, cơn đau nhức sẽ hết”. Anh tỏ ra lại qua ngày thứ ba, nhưng cơn đau và nhức tệ hại hơn nữa. Mỗi buổi tối trong chín ngày đầu tiên, anh đều đến gặp vị thầy để xin về nhà. Và vị thầy chỉ nói: “Chỉ thêm một ngày nữa thôi là hết đau”. Ngày cuối cùng của khoá tu, trong buổi ngồi thiền đầu tiên, anh hết sức kinh ngạc khi thấy cơn đau nhức biến mất và không còn trở lại. Anh có thể ngồi lâu hơn mà không đau chút nào. Anh ngạc nhiên thích thú khi thấy tâm kỳ diệu biết bao trước những kết quả thật bất ngờ anh có thể đạt được. Vì vậy bạn không thể biết được tương lai. Những gì sẽ xảy ra trong tương lai có thể thật lạ lùng, kỳ quặc, vượt ra ngoài những dự đoán của bạn. Những kinh nghiệm của thiền sinh này có thể giúp bạn có đủ trí tuệ và can đảm để buông bỏ mọi ý nghĩ và mong đợi về tương lai.
Trong lúc hành thiền mà bạn cứ nghĩ: “Còn bao nhiêu phút nữa đây? Ta còn phải chịu đựng như thế này đến bao giờ?” nghĩa là bạn đang phóng tâm vào tương lai. Cơn đau nhức có thể biến mất trong nháy mắt. Bạn không thể biết được khi nào chuyện ấy sẽ xảy ra.
Trong một khóa thiền ẩn cư bạn có thể nghĩ rằng không có buổi thiền tập nào của bạn thành công cả. Nhưng trong buổi hành thiền tiếp theo, có thể khi ngồi xuống bạn lại cảm thấy tâm thật thoải mái và an tịnh. Bạn nghĩ: “Ồ, bây giờ mình có thể thiền được rồi”. Nhưng rồi buổi ngồi thiền tiếp theo bạn lại cảm thấy bực bội như những lần đầu. Chuyện gì đang xảy ra vậy?
Hãy để ý những điều này Thiền cho tôi nói với tôi những điều nghe có vẻ rất lạ vào thời đó. Thầy nói rằng không có cái gọi là hành thiền yếu kém. Thầy nói đúng. Tất cả những buổi thiền tập mà bạn gọi là yếu kém hầu như đều xảy ra vào giai đoạn bạn đang tích lũy các lực để được “lãnh lương”. Cũng giống như một người làm việc suốt ngày Thứ Hai mà cuối ngày chẳng nhận được đồng nào. “Anh ta nghĩ”: Ta làm việc như thế này chẳng được đồng nào. Lại tái lại làm việc suốt cả ngày Thứ Ba và rồi kết quả vẫn như cũ, không nhận được đồng nào. Chỉ đến suốt ngày Thứ Tư đến Thứ Năm anh ta tiếp tục làm việc nhưng vẫn không thấy được đồng tiền đáp công lao động. Đến ngày thứ Bốn hay ngày thứ Sáu, anh ta nhận được lương cho anh. Ồ! tại sao mỗi ngày trước, và cuối ngày ông chủ đã cho anh!
Tại sao mỗi buổi thiền lại không phải là ngày lãnh lương? Bạn hiểu được vì đâu ấy không? Trong những lần cố gắng hành thiền bạn nghĩ không hiệu quả, bạn đã tích lũy vốn liếng, năng lượng cho sự thành công sau này. Chính các buổi thiền yếu kém ấy đôi khi đã giúp bạn tích lũy sức mạnh để tạo thành động lực đưa đến an tịnh. Rồi khi vốn liếng đã đầy đủ, tâm tự nhiên tiến vào một trạng thái an tịnh thật tốt đẹp, và đó là ngày lãnh lương. Nhưng bạn nên nhớ rằng chính trong những buổi hành thiền bạn cho là yếu kém ấy thân tâm đã chuẩn bị phần lớn các điều kiện để đưa đến kết quả tốt đẹp cuối cùng.
Quá Khứ Và Tương Lai Là Những Gánh Nặng
Trong một khoá thiền do tôi hướng dẫn, vào buổi tham vấn, một phụ nữ nói với tôi là bà ấy đã giận tôi suốt ngày vì hai lý do khác nhau. Trong những buổi thiền tập đầu tiên, bà đã gặp nhiều khó khăn và đâm ra giận tôi..vì tôi đã không rung chuông sớm hơn để chấm dứt buổi tập. Trong những buổi hành thiền sau đó bà đã đạt được trạng thái tâm an tịnh tuyệt vời và bà lại giận tôi vì tôi đã rung chuông quá sớm. Thật ra, các buổi thiền tập đều có thời lượng giống nhau, mỗi buổi đúng một giờ.
Khi bạn chờ đợi tương lai bằng cách suy nghĩ: “Còn bao nhiêu phút nữa thì chuông reo nhỉ?” bạn đã từ bỏ hành hạ mình. Vì thế hãy thành trọng đúng lúc lên vai gánh nặng của thời gian “Còn bao nhiêu phút nữa đây?” hay “Ta phải làm gì tiếp theo nhỉ?”. Nếu đó là điều bạn đang nghĩ, thì bạn đã không chú tâm đến những gì đang xảy ra trong hiện tại. Bạn chỉ cần đang hành thiền, mà bạn đang mời sự phiền buộc đến quấy nhiễu hiện tại.
Trong giai đoạn thiền tập này hãy giữ sự chú tâm vào ngay giây phút hiện tại, thậm chí đến mức độ bạn không còn biết ngày giờ, sáng hay chiều – không cần biết! Bạn chỉ biết một điều duy nhất giây phút này đây. Bằng cách ấy bạn sẽ bỏ qua “lời khắc cầu từ viện” tuy tuyệt vời, nói ra trước khi kết thúc thiền trong lúc này. Bạn không cần biết bao nhiêu phút đã trôi qua và bạn nghĩ phút nào là hết. Thậm chí bạn cũng không còn nhớ là ngày nào, hoặc năm nào! Thật là kỳ diệu khi được sống trong một cảnh giới phi thời gian, một cảnh giới được đo hơn nhiều so với thế giới bị thống chế bởi thời gian mà chúng ta đang sống. Trong cảnh giới phi thời gian ấy bạn chỉ cảm nhận được phút giây hiện tại – giống như tất cả các bậc hiền triết từng thể nghiệm được cảnh giới này hàng ngàn năm nay. Bạn đã đi vào thực tại của bây giờ và ở đây.
Thực tại của bây giờ và ở đây thật huy hoàng và đáng kinh ngạc. Khi bạn đã từ bỏ hết cả quá khứ và tương lai, bạn như là người mới sống lại. Bạn ở đây, bạn đang giữ chánh niệm. Đây là giai đoạn đầu của hành thiền, chỉ cần giữ vững chánh niệm trong giây phút hiện tại. Đạt đến giai đoạn này, bạn đã trải qua nhiều nỗ lực. Bạn đã buông bỏ gánh nặng đầu tiên vốn làm trở ngại cho bước tiến sâu hơn vào thiền định. Vì vậy điều quan trọng là bạn nỗ lực nhiều hơn nữa để củng cố cho giai đoạn đầu tiên này thật mạnh mẽ, ổn định và vững chắc.